بورس چیست؟ همه چیز درباره بورس و انواع آن

در دنیای اقتصاد بورس به عنوان یک بازار برای تعیین قیمت و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار گفته می‌شود و این بازار به صورت چهارچوب های تعریف شده در گروه‌بندی های مختلف در دسترس تمامی افراد قرارگرفته است. طبیعتاً یکی از انتخاب های مهم هر سرمایه گذار، انتخاب بازار مناسب برای سرمایه گذاری متناسب با دارایی خود است. بازار بورس با توجه به ریسک پذیری فرد، میزان سرمایه و دانش و مهارت شخص، جذب‌کننده افراد است.

در میان بازارهای موازی موجود به منظور سرمایه گذاری، یکی از انتخاب های جذاب برای سرمایه گذاری، بازار بورس است.

ورود به بورس طلا و ارز با توجه به ماهیت پر ریسک و مبهم بودن آن و نوسانات بالا، برای همه افراد جذابیت ندارد. از طرفی بورس املاک به‌ واسطه مشکلات نقدشوندگی و دیربازده بودن نسبت به سایر بازارها، در گزینه‌های اول سرمایه‌گذاری در بورس قرار نمی‌گیرد.

نگاهی بر بورس و تاریخچه آن در جهان و ایران

واژه بورس در اصطلاح در زبان فرانسوی به‌عنوان کیف پول شناخته می‌شود. داستان قدیمی وجود دارد که گفته می‌شود در قرن پانزدهم میلادی در یکی از شهرهای بلژیک مردی بانام “واندر بورس” زندگی می‌کرده که در مقابل خانه او به ‌نوعی تمامی معاملات مالی و مغازه‌های صرافی فعالیت می‌کردند. بعد از آن در هر نقطه‌ای که به دادوستد پول و اسناد مالی پرداخته می‌شد، بورس نامیده می‌شد.

همان‌طور که توقع می‌رود در آن زمان نسبت به زمان حال، نظم و انضباط خاصی بر این فرآیند تعریف‌نشده بود و هر شخصی از هر طبقه‌ای قادر بود به این فعالیت‌ها بپردازد. به ‌مرور زمان و با بزرگ‌تر شدن این بازار به‌ منظور شفافیت بیشتر یک سری قوانین و چهارچوب‌ها شکل گرفتند به ‌نحوی ‌که از یک‌ زمان به بعد فقط صرافان و بازرگانان و دلالان بودند که در این بازار فعالیت جدی داشتند. با گذر زمان تالارهای مسقف برای فعالیت‌های بورسی شکل گرفت و در آن مکان مردم قادر به خریدوفروش اوراق نیز بودند.

تاریخچه پیدایش بورس در ایران به سال 1315 هجری برمی‌گردد که در این سال شخص بلژیکی تبار به نام “لان لوترفلد” بعد از تحقیقات دقیق در حوزه‌های مالی و بورسی ایران، فرآیندهای مربوط به تأسیس بورس در ایران را تهیه و به مسئولان مربوطه اعطا کرد. به دنبال بروز جنگ جهانی دوم، مقوله بورس با 25 سال تأخیر شکل گرفت. به‌این‌ترتیب که در سال 1341، با حضور ارکان اصلی کشور، موافقت‌نامه اولیه بورس سهام در مجلس تصویب و به بانک مرکزی ارسال شد. یک سال بعد از آن یعنی در سال 1346 با انجام چندین معامله بر روی سهام بانکی و معدنی فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.

بررسی انواع بازار بورس در ایران

در ایران بازار بورس به 4 بخش تقسیم ‌شده است که در هر کدام از آن‌ها به فعالیت‌های مختص به آن بازار انجام می‌شود. این 4 بخش عبارت‌اند از:

1. بورس اوراق بهادار
2. فرابورس
3. بورس کالا
4. بورس انرژی

این نکته را در نظر داشته باشید که در سایر کشورها بازار بورس ارز هم وجود دارد که در کشور ایران همچنین بازاری در راس وجود ندارد که عمدتاً در این فرآیند ارزهای خارجی مورد معامله قرارگرفته و افراد به خریدوفروش آن مشغول می‌شوند. در ادامه آشنایی با بازار بورس ایران به بررسی 4 بخش معرفی‌شده خواهیم پرداخت.

بورس اوراق بهادار تهران

در این بخش طبیعتاً اوراق بهادار سهام شرکت‌های بورسی و سایر اوراق بهادار نظیر اوراق مشارکت، مورد خریدوفروش قرار می‌گیرند و می‌توان به‌صورت قطعی گفت که در ایران تمرکز بیشتر سرمایه‌گذاران مختص به این بخش است. رفته‌رفته با پیشرفته‌تر شدن سیستم‌ها و وضع قوانین مشخص و شفاف در بازار بورس معاملات در این بخش ساده‌تر و بهتر شد، به این شکل که هر شخص با اقدام به ‌منظور دریافت کد بورسی و با استفاده از مطالب آموزشی یا کلاس‌های آموزشی قادر به شروع معاملات سهام در این بازار خواهد بود.

فرابورس

برای شناخت بازار فرابورس لازم است بدانید، سهام شرکت‌هایی که به هر دلیل نتوانستند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرند. می‌توان به این شکل تعریف کرد که قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس به‌ مراتب نسبت به بورس اوراق بهادار ساده‌تر است. در ایران شروع فعالیت فرابورس به سال 1388 برمی‌گردد. طی آخرین قوانین مصوب از جانب سازمان بورس، فرابورس خود به سه دسته تقسیم‌شده است. این سه دسته عبارت‌اند از:

• بازار اول: اکثر سهم‌ها در این بازار جای دارند که دامنه نوسان این سهم‌ها 5% و بدون در نظر گرفتن حجم‌ مبنا است.

• بازار دوم: شرکت‌های سهامی عام در این دسته جای دارند. در کل سهام شرکت‌های زیان ده، شرکت‌های تازه تأسیس و شرکت‌هایی که با نیت ورود سرمایه بیشتر قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته می‌شوند.
• بازار پایه: بازار پایه خود به سه بخش زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود. دامنه نوسان معاملات در این سه بخش به ترتیب 3، 2 و 1 است. در ادامه به سه نکته مهم راجع به بازار پایه دقت کنید:

نکته اول: در صورت وجود صف خرید یا صف فروش در هر یک از سهام بازار پایه به مدت ۳ روز متوالی، در جلسه معاملاتی بعد دامنه نوسان در هر یک از تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد خواهد بود.

نکته دوم: ازاین‌پس امکان محاسبه سهام بازار پایه به ‌عنوان ارزش تضمین سهم (برای دریافت اعتبار معاملاتی) وجود دارد.

نکته سوم: همچنین بر این اساس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط (etf) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام می‌توانند تا حداکثر ۱۰% از دارایی‌های تحت مدیریت خود را در بازار پایه سرمایه‌گذاری کنند.

بورس کالا

در بورس کالا همان‌طور که از نامش پیداست، افراد می‌توانند سهام کالاهای مختلف را بخرند. درمجموع بورس کالا به‌عنوان بستری برای عرضه‌کنندگان محصول در نظر گرفته‌شده است که می‌توانند محصول خود را بعد از بررسی کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به فروش برسانند. محصولاتی که در این بازار به فروش می‌رسد معمولاً محصولات خام نظیر فلزات، گندم، پنبه، زیره، زعفران و … است. این بورس به ‌نوعی مناسب برای افرادی است که تا حدودی می‌خواهند از ریسک نوسانات کاذب قیمت‌ها در امان باشند.

بورس انرژی

بورس انرژی نیز به‌عنوان بورس کالایی شناخته می‌شود که در این بخش امکان معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار در همین راستا فراهم‌شده است. تاریخ شروع فعالیت بورس انرژی در ایران مربوط به سال 1391 است که به‌عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن و … شکل گرفت. در ادامه در نظر داشته باشید که بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و مشتقه است که ویژگی‌های این دو بازار ممکن است با هم تفاوت‌هایی داشته باشند. تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می‌گیرند ولی در بازار مشتقه (جهت مطالعه بیشتر می توانید مقاله ی اوراق مشتقه چیست؟ را مطالعه فرمایید)، اوراق مبتنی بر کالا معامله می‌شوند.

ساعت معامله در بازارهای مختلف بورس

به منظور فعالیت‌های بورسی و انجام معاملات مربوط به آن و به‌ نوعی شروع فرآیند خریدوفروش سهام، مطلع بودن از زمان‌های مربوط به بازار بورس امر بسیار مهمی است که در این بخش به‌ صورت مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت. اگر شما بدون دانستن زمان معاملات برای ارسال سفارش اقدام کنید، بعید به نظر می‌رسد که به هدف خود برسید؛ بنابراین باید برای فعالیت در هر بازاری، علاوه بر کسب اطلاعات لازم فعالیت در آن بازار، ساعت معامله را نیز بدانید.

بازارهای مالی و بورس در سرتاسر دنیا در ساعات خاصی مورد معامله قرار می‌گیرند، به‌عنوان نمونه بازار بورس نیویورک از ساعت 09:30 الی 16:00، بازار بورس نزدک از ساعت 09:30 الی 16:00 در دسترس افراد بوده و قادر به انجام معاملات هستند. بازارهای مالی مختلفی در ایران فعالیت می‌کنند که می‌توان به بازار بورس و اوراق بهادار تهران، بازار آتی کالا، بازار بورس کالا، بازار اختیار معامله و … اشاره کرد. ساعات شروع معامله در هرکدام از این بازارها نیز متفاوت است. معامله گران و سهامدارانی که تمایل دارند در هرکدام از این بازارها به فعالیت بپردازند، لازم است تا ابتدا با سازوکار آن آشنا شده و در ساعات معامله سفارش‌های خود را ارسال کنند.

به ‌عنوان نمونه بازار اصلی بورس که بورس اوراق بهادار است روزانه غیر از ایام تعطیل از ساعت 8:30 صبح تا 12:30 ظهر قابل‌دسترس و معامله هستند. در نظر داشته باشید که بازه زمانی 8:30 الی 9:00 صبح، به‌عنوان پیش گشایش در نظر گرفته می‌شود به این شکل که شما قادر به ثبت سفارش خریدوفروش خود هستید اما انجام سفارش‌ها از ساعت 9:00 در نظر گرفته می‌شود. طبق آخرین شنیده‌ها ظاهراً قانونی مبنی بر تغییر زمان معاملات از جانب سازمان بورس در نظر گرفته خواهد شد به ‌این ‌ترتیب که معاملات سهام عادی و کوچک از ساعت 9:00 الی 11:00 خواهد بود و معاملات سهم‌های بزرگ و پرحجم از ساعت 11:00 الی 15 در نظر گرفته خواهد شد.

چگونه سرمایه‌گذاری در بورس را شروع کنیم؟

به‌منظور شروع فعالیت در بازار بورس، شما ابتدا باید از طریق یکی از کارگزاری‌های بورس مجاز در کشور ثبت‌نام کنید. در گام اول معمولاً از طریق ثبت‌نام اینترنتی اطلاعات خود را ثبت کرده و در گام دوم به‌ منظور احراز هویت باید به دفاتر پیشخوان مراجعه نمایید. زمانی که کد بورسی شما از جانب سازمان بورس صادر شد، شما قادر هستید که از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری مدنظر برای خریدوفروش سهم اقدام نمایید. در همین راستا شما می‌توانید برای کسب اطلاعات و مهارت‌های خود از کلاس‌های آموزش مؤسسات مختلف استفاده نمایید تا با تمامی ترفندهای معامله و انواع تحلیل‌های مربوط به آن آشنا شوید.

مقایسه بورس با بازارهای موازی

بازار سرمایه در ایران بسیار جذاب و یک موقعیت سرمایه‌گذاری خوب به شمار می‌آید. با توجه به قدیمی بودن بازار مالی کشور و تبلیغات گسترده طی دهه‌ها، ذهنیت همه افراد جامعه با ابزارهای سپرده‌گذاری بانکی آشنا است، اما سرمایه‌گذاری در بورس بسیار ناشناخته‌ و حتی به دلیل عدم شناخت کافی، نداشتن علم نسبت به آن، فراهم نساختن بسترهای فرهنگی، سرمایه‌گذاری در بورس به امری ترسناک تبدیل‌شده است. در صورتی‌ که در بسیاری از کشورهای در حال‌ توسعه این بازار از قدیم مورد استقبال قرار گرفته و مردم مشغول به معاملات و خریدوفروش سهام بوده‌اند.

طبق آخرین اطلاعاتی که جستجو کنید تمام آمارها و ارقام حاکی از این هستند که بازدهی بازار بورس در ایران بیشتر از سایر بازارها و گزینه‌های رایج سرمایه‌گذاری بوده است؛ اما در نظر داشته باشید که این بازار یک تفاوت اساسی با سایر گزینه‌ها مثل بانک و مسکن دارد و این تفاوت در میزان بازدهی آن بر اساس نحوه عملکرد شخص سرمایه‌گذار نسبت به شناخت و علم او دارد. آنچه اندازه بازدهی شما در بازار بورس را مشخص می‌کند میزان توانایی، اطلاعات و تجربه مالی شما است. به ‌این ‌ترتیب این نکته را نباید فراموش کرد که با وجود بازدهی مناسب بورس، افراد بسیاری نیز وجود داشتند که ضررهای بسیار سنگینی را در این بازار متحمل شدند. اگر بدون آگاهی و اطلاعات وارد این بازار شوید نباید به ‌غیر از برخی سودهای تصادفی انتظار بیشتری از این بازار داشته باشید لذا می‌توان با تلاش اولیه و مداوم علم و فن خود را نسبت به این بازار سرمایه‌گذاری بیشتر کرده و در مراحل بعدی با جدیت و اعتمادبه‌نفس بیشتری وارد این بازار شوید.

سخن آخر

همان‌طور که در این مقاله به آن پرداخته شد، به تعریف بورس پرداختیم و سعی کردیم نگاهی به پیدایش بورس در جهان و ایران داشته باشیم. در ادامه به جزئیات آن در بازار بورس و آشنایی با بازار بورس پرداختیم و نسبت به بازارهای موازی مقایسه‌ای انجام دادیم. نکته بسیار مهم و اساسی به‌منظور شروع معاملات در بورس و تزریق سرمایه‌تان به این بازار این است که نباید در قالب یک شخص مبتدی و غیرحرفه‌ای و یا حتی بدون هیچ اطلاعاتی نسبت به بورس، عمل کنید. همان‌طور که از طریق کانال‌های خبری از جذابیت بورس به گوش شما می‌رسد در سوی دیگر آن به دنبال نداشتن علم کافی و یا شانسی عمل کردن شما ممکن است با ضررهای سنگین مواجه شوید.