صرف سهام (stock premium) چیست؟

شرکت‌های بورسی از روش‌های مختلفی برای افزایش سرمایه خود استفاده می‌کنند که یکی از آن‌ها صرف سهام یا stock premium نام دارد. در این روش، شرکت بورسی مبلغی مازاد بر ارزش اسمی سهام خود را از خریداران دریافت می‌کند. حال سوال این جا است که این مبلغ مازاد چقدر است؟ چگونه تعیین و دریافت می‌شود؟ در ادامه این مقاله به صورت کامل به موضوع صرف سهام و پاسخ سوالات مذکور خواهیم پرداخت.

تعریف صرف سهام یا همان stock premium

همان طور که می‌دانید ارزش اسمی هر برگه سهام در ایران برابر 1000 ریال است اما معاملات آن در بازار بورس با قیمتی متفاوت انجام می‌شود. این قیمت ارزش بازاری سهام نام دارد. حال شرکت می‌تواند سهام خود را در بازار برابر با ارزش اسمی عرضه کند یا این که آن را با قیمتی بیشتر، برابر آن چه در بازار معامله می‌شود، به فروش برساند. بنابراین تفاوت قیمتی بین ارزش اسمی و ارزش بازاری سهام وجود دارد. به مابه‌التفاوت ارزش اسمی هر سهم و وجوه دریافتی بابت فروش آن، «صرف سهام» یا (stock premium) می‌گویند.

تفاوت قیمت اسمی و ارزش بازاری سهم صرف سهام

مهم‌ترین موضوعی که نظر سهامداران را به ارزش بازاری سهم جلب می‌کند، تخمین ریسک است. افراد با محاسبه ارزش بازاری سهم، ریسک سرمایه‌گذاری در آن را تخمین می‌زنند و البته عددی که از محاسبه ارزش بازار سهام شرکت (طبق فرمولی که در قبل ارائه شد) به دست می‌آید، اندازه شرکت را مشخص می‌کند.

قیمت اسمی سهم نمی‌تواند اطلاعاتی مانند ریسک سرمایه‌گذاری، اندازه شرکت و… را به افراد ارائه دهد. قیمت اسمی فقط یک قیمت ثابت است که روی برگه سهام درج می‌شود و به تنهایی کاربرد خاصی ندارد. مهم‌ترین کاربرد قیمت اسمی، زمانی است که آن را با قیمت بازاری مقایسه کنیم. در واقع از مقایسه قیمت اسمی سهم با قیمت بازاری آن، می‌توانیم میزان ارزنده بودن سهام را دریابیم.  به بیان ساده، تفاوت قیمت اسمی و ارزش بازاری سهم در اطلاعاتی است که در اختیار ما می‌گذارند. قیمت اسمی موردی نیست که به تنهایی مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار بگیرد و در نهایت اطلاعات کمی را درباره سهم مشخص می‌کند. اما ارزش بازاری سهم، هم قیمت و هم حجم معاملات را در دل خود دارد و پارامتر مهم‌تری برای ارزیابی سهام شناخته می‌شود.

نحوه محاسبه ارزش بازار هر سهم

قیمت یا ارزش بازار هر سهم، بنا به دلایل مختلفی تغییر می‌کند. البته تعیین‌کننده اصلی قیمت هر سهم در بازار بورس میزان عرضه و تقاضا در آن است. زمانی که میزان تقاضا از عرضه پیشی بگیرد، قیمت افزایش و زمانی که میزان عرضه از تقاضا پیشی بگیرد، قیمت کاهش می‌یابد اما همین تغییر در میزان عرضه و تقاضا وابسته به شرایط شرکت، نیاز جامعه به کالا و خدمات آن، قیمت ارز، میزان واردات و صادرات و شرایط سیاسی است.

مثلا دولت تصمیم می‌گیرد بودجه سالیانه‌ای صنایع خودروسازی، فولاد یا پتروشیمی را افزیش دهد. این کار موجب رونق بیشتر در شرکت‌های وابسته به صنایع مذکور می‌شود و در نهایت قیمت سهام یا ارزش بازار هر سهم آنها افزایش می‌یابد. همچنین محاسبه ارزش بازار سهام شرکت از طریق فرمول زیر انجام می‌شود.

تعداد سهامی که آن شرکت ثبت کرده است × قیمت روز سهام شرکت = ارزش بازار سهام شرکت

افزایش سرمایه از طریق صرف سهام

برای افزایش سرمایه از طریق صرف سهام (stock premium)، شرکت بورسی به جای انتشار سهم با ارزس اسمی (1000 ریال)، ارزش بازار سهام شرکت را طبق فرمول قبل محاسبه و پذیره نویسی را با قیمتی معادل ارزش بازار انجام می‌دهد. بنابراین شرکت پس از فروش اوراق، سرمایه مورد نیاز را جذب می‌کند. همان طور که متوجه شده‌اید در افزایش سرمایه از طریق صرف سهام، مبلغ مورد نیاز در زمان بسیار کوتاهی در اختیار شرکت قرار می‌گیرد و این موضوع را می‌توان مهم‌ترین دلیل محبوبیت روش صرف سهام دانست.

مزایای افزایش سرمایه به روش صرف سهام

 به محبوبیت روش صرف سهام به دلیل دسترسی سریع به منابع مالی اشاره کردیم. حال می‌خواهیم مزایای افزایش سرمایه به روش صرف سهام را به صورت کامل بررسی کنیم.

• شرکت‌ها برای تامین نیاز مالی خود از منابع متفاوتی کمک می‌گیرند. غالب اوقات این تامین مالی دارای سررسید معلوم است. به عبارتی شرکت مبلغی را مانند وام دریافت می‌کند و در موعد مقرر باید برای بازپرداخت آن اقدام کند. افزایش سرمایه به روش صرف سهام این امکان را به شرکت می‌دهد که بدون نگرانی بابت بازپرداخت، به مبلغ مورد نیاز دسترسی داشته باشد. در این شرایط شرکت بدهکار هیچ سازمان و… نیست و همین عدم بدهی باعث افزایش اعتبار شرکت و بالا رفتن ارزش سهام آن می‌شود.
• ایجاد تغییرات بزرگ در هر شرکتی، وابسته به دسترسی به منابع مالی قابل توجه است. اصلاح ساختار سرمایه یکی از تغییرات بزرگ در سازمان به حساب می‌آید. شرکت‌ها می‌توانند از طریق افزایش سرمایه به روش صرف سهام، منابع مالی برای اصلاح ساختار سرمایه را تامین کنند.
• افزایش سرمایه به روش صرف سهام، مزایای غیر مستقیم زیادی دارد که می‌توان آن‌ها را در ادامه دو مورد قبل بررسی کرد. در مزیت اول به افزایش اعتبار شرکت اشاره شد. زمانی که یک شرکت بورسی از اعتبار خوبی برخوردار باشد، سرمایه‌گذاران بنیادی بر سهام آن تمرکز می‌کنند، نوسان‌گیری در آن کمتر و تعداد سهامداران افزایش می‌یابد. این روند در طولانی مدت تاثیر خوبی بر ثبات قیمت سهم دارد. چنان چه حتی زمان اصلاح بازار، قیمت آن کاهش چندانی نخواهد داشت.

از طرفی قرارگیری منابع قابل توجه در اختیار شرکت، موجب افزایش سودآوری و EPS، غنی شدن قیمت سهم و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در آن می‌شود.

ذی‌نفعان صرف سهام

با توجه به مزایایی که برای افزایش سرمایه به روش صرف سهام (stock premium) بیان شد، حتما تا حدودی متوجه ذی‌نفعان صرف سهام شده‌اید. اما در حالت کلی صرف سهام، چهار ذی‌نفع اصلی دارد:

• شرکت منتشرکننده سهام: ذی‌نفعان اصلی صرف سهام، شرکت‌های بورسی و فرابورسی هستند که از این روش افزایش سرمایه استفاده می‌کنند. ریسک پایین صرف سهام، دسترسی به منابع مالی قابل توجه در زمان کوتاه، عدم موعد سررسید و بازپرداخت و امکان اعمال تغییرات بزرگ بدون نگرانی درباره چالش‌های مالی، از مهم‌ترین منافع دست‌اندرکاران شرکت منتشرکننده سهام است.
• سهامدار عمده: سهامداران اصلی یا عمده شرکت، در حقیقت دارنده سهم مدیریتی هستند. برای این افراد حفظ درصد سهام مدیریتی، حفظ کنترل شرکت و کنترل ریسک حائز اهمیت است. حال با توجه به اینکه در افزایش سرمایه به روش صرف سهام، هیچ آورده نقدی از طرف سهامداران عمده وجود ندارد، ریسکی متوجه آنها نخواهد بود.
• بازار سرمایه: در روش صرف سهام، پذیره‌نویسی با قیمتی بالاتر از ارزش اسمی انجام می‌شود. بنابراین در صورتی که از سهام مد نظر استقبال خوبی صورت بگیرد، مبلغ قابل توجهی وارد بازار خواهد شد. این مبلغ در تمام ابعاد بازار سرمایه تاثیر مثبت دارد که بالا رفتن گردش مالی و افزایش نقدینگی نمونه آن است.
• سهامداران جزء: سهامدارن جزء در بازار بورس همواره به دنبال راهی برای افزایش بازدهی هستند. افزایش سرمایه به روش صرف سهام موجب بالا رفتن ارزش سهم می‌شود. بنابراین سهامدار خرد بدون فروش هیچ سهمی از سود بازار منتفع شده است.

معایب روش صرف سهام

در کنار تمام مزایایی که برای افزایش سرمایه به روش صرف سهام ذکر شد، شرکت‌هایی هستند که به دلیل بعضی چالش‌ها همچنان از این روش استقبال نمی‌کنند. البته این چالش‌ها را نمی‌توان جزو معایب روش صرف سهام (stock premium) به حساب آورد، ولی به هر حال مانعی برای بهره‌گیری از شیوه صرف سهام است. در ادامه برخی از این چالش‌ها را بررسی می‌کنیم.

• نقدشوندگی یکی از مهم‌ترین چالش‌های سهامداران است. از آن جایی که در روش صرف سهام، معامله‌گران هزینه بیشتری را بابت خرید پرداخت می‌کنند، باید از نقدشوندگی آن مطمئن باشند. پس اگر معامله‌گران نتوانند از این بابت مطمئن شوند از سهام مذکور استقبال نخواهند کرد.
• در بعضی از شرکت‌ها درصد مالکیت سهامداران از ثبات کافی برخوردار نیست. در این شرکت‌ها افزایش سرمایه به روش صرف سهام موجب کاهش مالکیت و تاثیرگذاری سهامداران اصلی در مدیریت و کنترل شرکت خواهد شد. بدیهی است که این موضوع به ضرر سهامداران اصلی است، پس آنها از روش صرف سهام استقبال نمی‌کنند.
• سهامداران خرد زمانی از روش صرف سهام استقبال می‌کنند که دورنمای خوبی نسبت به آن وجود داشته باشد. به عبارت دیگر اگر بازار در رکود و شرایط منفی به سر ببرد، هیچ سرمایه‌گذاری امیدی به رشد سهام جدید ندارد. بنابراین از سهام منتشر شده با قیمت بالاتر از ارزش اسمی هم استقبال نخواهد کرد.

اگر بازار پر رونق و در شرایط مثبت به سر ببرد، سهامداران به رشد هر سهمی امید دارند و از سهامی که با قیمت بازار (یعنی بالاتر از ارزش اسمی) منتشر شود هم استقبال می‌کنند.

سخن آخر

در بین روش‌های مختلفی که برای افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی وجود دارد، صرف سهام یکی از پرچالش‌ترین آن‌ها به حساب می‌آید و حال که می‌دانیم منظور از صرف سهام (stock premium) چیست، درک این چالش‌ها به خوبی برای‌مان میسر است. استفاده از این روش مانند دو روی یک سکه می‌ماند. از طرفی ترس کاهش قدرت مدیریتی برای سهامداران ارشد، موجب عدم استقبال از این روش می‌شود. اما از طرف دیگر جذب منابع مالی بالا در مدت زمان کم و بدون نگرانی بابت بازپرداخت، دست‌اندرکاران شرکت (به خصوص عوامل اجرایی) را به استفاده از روش صرف سهام تشویق می‌کند.