حجم مبنا چیست و چه کاربردی دارد؟

همان‌طور که هر بازار یا صنف خاص دارای یک‌ سری قوانین مختص به خود است، بازار بزرگ بورس نیز از همین قضیه پیروی می‌کند و دارای تعدای قانون یا اصل است که توسط نهاد خاصی به نام «سازمان بورس» که به «شرکت بورس اوراق بهادار» نیز شناخته می‌شود، گزینش و به اطلاع رسانده می‌شوند.

یکی از این قوانین «حجم مبنا» نام دارد که یکی از قوانین مهم در معاملات بورسی شناخته می‌شود.

افزایش اطلاعات در زمینه اصول اولیه بورس و قوانین جاری بر آن، به‌راستی می‌تواند شما را با یک ‌دید بازتر و آگاهی بیشتری که مثل یک نقشه عمل می‌کند، وارد این عرصه کند تا بتوانید تصمیمات بهتری اتخاذ نمایید.

تعریف حجم مبنا در بورس چیست؟

سازمان بورس برای رشد یا نزولِ اصولی و عادلانه‌ی ارزش سهام یک شرکت، قانونی به نام حجم مبنا تعیین کرده است که این قانون می‌گوید؛ برای این‌که ارزش سهام شرکت افزایش یا کاهش یابد، می‌بایست در روز تعداد خاصی یا در سال درصدی از سهام آن، مورد معامله «خرید یا فروش» قرار بگیرد، در غیر اینصورت ارزش آن به نسبت محاسبه شده و کم خواهد شد. این درصد در سال ۲۰٪ از کل سهام تعیین شده است. یعنی هر شرکت نسبت به ارزشی که دارد یک حجم‌ مبنای مختص به خود را دارد که در ادامه نحوه محاسبه آن را نیز بررسی می‌کنیم.

نام‌ یا کلمه‌ی «حجم مبنا» به حجم حداقلی یا پایه‌ ای تعداد خرید و فروش سهام اشاره می‌کند و‌ بر این اساس نام گذاری شده است که حجم‌ به معنی تعداد یا اندازه است و‌ مبنا به معنی سطح یا پایه معنی می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید اگر معاملات بیش از حجم مبنا باشد، دلیل بر افزایش ارزش سهام نیست، بلکه ارزش سهام مربوط به قانون عرضه و تقاضا است که در واقع نوع معامله را نشان می‌دهد که اگر خرید بیشتر از فروش باشد ارزش آن اضافه می‌شود و ‌همین‌طور بلعکس. در اصل قانون حجم مبنا می‌گوید؛ باید سهام مثلا فلان شرکت روزانه فلان عدد معامله حالا چه‌ خرید و چه‌ فروش شود، اگر از این عدد کمتر باشد، ارزش آن کم می‌شود.

لازم به ذکر است این عدد طی سال‌ها ممکن است بنا بر تشخیص این سازمان تغییر کند.

در ‌مقابل حجم مبنا چیزی به نام «حداکثر مبلغ معاملات» نیز قرار دارد.

حال اگر در تابلوی بورس چیزی به نام قیمت پایانی دیدید، می‌دانید که اگر حجم معاملات آن روز برابر با حجم مبنا بوده این قیمت میانگین یا همان نتیجه قیمت معاملات است و اگر حجم معاملات کمتر از حجم‌ مبنا بوده، به همان نسبتِ افزایش یا کاهش ارزش سهم از قیمت کاسته شده و قیمت پایانی آن است که می‌بینید.

میانگین معاملات نیز بر پایه درصد سودی که آن سهم خرید یا فروش داشته‌ است محابسه می‌شود، برای مثال، فرض کنید سهمی در قیمت مثبت ۵ درصد معامله شود. اگر تعداد سهام معامله شده بیشتر از ۸۰ هزار باشد، این ۵ درصد اعمال شده و مبنای قیمت روز بعد معاملات قرار خواهد گرفت. اما اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی بر اساس نسبت این حجم به حجم مبنا محاسبه می‌شود. برای مثال اگر حجم مبنای سهمی ۸۰ هزار باشد و ۴۰ هزار سهم با قیمت مثبت ۵ درصد معامله شود، مقدار افزایشِ قیمت ۲٫۵ درصد برای قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد. البته این حجم مبنا که درباره آن بحث کردیم، مربوط به شرکت‌های ثبت شده در بورس است.

حجم مبنا چه کاربردی دارد؟

یکی از دلایل آن این است که، در بورس افرادی هستند که می‌خواهند با شبیه‌سازی قانون عرضه و تقاضا، مثلا خرید یا فروش تعداد کم از سهام، حال یا با قیمت بالا یا کم باعث تغییر در ارزش سهام‌ شده و یک‌باره سود کنند.

قانون حجم‌ مبنا می‌آید و تعداد حداقلی معاملات برای هر سهام تعیین می‌کند تا جلوی چنین کارهایی را بگیرد و بگذارد ارزش سهام با توجه به روند عادی خود تغییر کند.

قانون «حداکثر مبلغ معاملات» نیز جهت جلوگیری از افزایش ارزش معاملاتی تعیین شده‌اند.

یکی از دیگر از مزایای شناخت این قانون این است که می‌دانید سهام‌ شرکت هایی که معمولا معاملات پایینی دارند مناسب شما نیستند و ممکن است با خریدشان متحمل ضرر شوید، وقتی تقاضا برای یک نوع سهام‌ پایین بیاید مطمعناً حجم مبنای کمتری هم خواهد داشت زیرا نه فروش دارد که‌ تقاضایی را بر طرف کند و‌ نه تقاضایی که باعث افزایش قیمتی آن شود، بنابراین آن بازار تقریبا راکد است. افراد با تجریه معمولاً از همین روش بهره می‌گیرند تا سود بیشتری کنند، وقتی بازار تقاضای زیادی ندارد ولی می‌دانند به زودی آن نرخ ‌رشد می‌کند، سهام خریده و منتظر می‌مانند تا تقاضا افزایش پیدا کند.

چگونه حجم مبنا را محاسبه کنیم؟

اگر به ابتدای مقاله توجه کرده باشید، گفتیم که این قانون جدید حجم مبنا می‌گوید؛ در روزهای کاری یک سال، تقریباً ۲۵۰ روز، می‌بایست ۲۰ درصد از کل سهام معامله شود، درغیر اینصورت در کاهش ارزش آن سهام تاثیر خواهد گذاشت.

روز‌های کاری یک ‌سال را با حذف مناسبت‌های تعطیلی رسمی می‌توان ۲۵۰ روز در نظر گرفت.

حال برای این‌که‌ بفهمیم حجم مبنای یک شرکت از نظر حجم روزانه چقدر است، نیاز به سه عدد داریم؛ ارزش فعلی سهام، روز‌های کاری در سال و درصد معامله در سال.

بسیار‌ خوب مثلا فرض می‌کنیم ارزش سهام‌ شرکتی ۲۰۰ میلیون تومان است، ابتدا از آن ۸۰ درصد کم‌ می‌کنیم تا ۲۰ درصد اصلی حجم مبنا را متوجه شویم که برای یک‌سال است، حالا همان ۲۰ درصد را تقسیم‌ بر روز‌ های کاری که همان ۲۵۰ روز است می‌کنیم تا ببینیم‌ در روز چقدر باید از سهام‌ شرکت ۲۰۰ میلیونی ما معامله شود. نتیجه ما ۱۶۰ هزار برای هر روز خواهد بود، بهتر است این روش را خودتان امتحان کرده و با تمرین به این ‌امر مسلط شوید تا در صورت نیاز بتوانید با یک‌ ماشین حساب این‌ موضوع را کشف کنید. چیز ساده ای است.

روش دیگری برای معامله این است که یک سال اگر ۲۵۰ روز‌ کاری داشته باشد، حجم مبنای روزانه‌ی آن شرکت «۰٫۰۰۰۸» هشت ده هزارمِ کل سهم شرکت است. مثلاً اگر شرکتی ۱۰۰ میلیون تومان سهم داشته باشد، حجم مبنای آن ۸۰ هزار از سهم خواهد بود که لازم است در طول روز ِکاری خرید یا فروش شود. بنابراین، باید حداقل ۸۰ هزار سهم معامله شود تا تغییرات قیمت آن روز در سهم اعمال شود. البته این عدد اخیراً تغییر پیدا کرده است، طبق بیانیه زیر:

بر اساس اعلام سازمان بورس اوراق بهادار، از شروع تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بر اساس فرمول قبلی «ماده واحده مصوب ۲۸ بهمن ۱۳۹۳ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار» ۴ در ۱۰ هزار سهام شرکت است، به شرطی که حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها برابر با ۵ میلیارد تومان و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲ هزار میلیارد تومان و بالاتر، ۱۲ میلیارد تومان و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ میلیارد تومان، ۱۰ میلیارد تومان تعیین شود.

همچنین، تعداد حجم مبنای هر سهم بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روزِ معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

مطمئناً این‌ عدد در سال‌های آتی نیز ممکن‌ است دست‌خوش تغییرات خاصی شود که مطمئناً این مطلب سریعاً به‌ روز خواهد شد و شما را با روش جدید حجم مبنا آشنا می کنیم.

دلیل تغییرات این اعداد واضح است، در واقع حداکثر مبلغ حجم معاملات حجم مبنا یک میلیارد تومان است؛ به این ‌معنی که اگر ارزش ۰٫۰۰۰۸ تعداد سهم یک شرکت از یک میلیارد تومان بیشتر شود، عدد مورد نظر را کاهش می‌دهند، یعنی یک میلیارد تومان را با تعداد سهم شرکت مورد نظر متعادل کرده و آن را مبنای محاسبه قرار می‌دهند. حداقل ارزش معامله نیز باید ۵۰ میلیون تومان باشد. این به آن دلیل است که شرکت‌هایی که سهم آن‌ها قیمت نسبتاً بیشتری دارد، اگر بخواهند حجم مبنا را ۰٫۰۰۰۸ در نظر بگیرند، ممکن است ارزش معاملاتی‌شان خیلی‌ خیلی زیاد شود. به همین دلیل است که سقفی به عنوان حداکثر در نظر گرفته می‌شود.

سخن آخر

در نظر داشته باشید قانون حجم مبنا اساسِ تعیین کننده ارزش یک سهام است، بازار بورس ایران مقداری با بازار فارکس تفاوت دارد اما اگر بتوانید با ویژگی های بازار ایران سازگار شده و با انعطاف کامل رفتار کنید، برد با شماست.

در صورتی که اطلاعات مفیدی یا نظری در این زمینه دارید، می‌توانید آن‌ را از بخش نظرات به اشتراک ‌گذاشته و اگر هم سوالی مد نظر دارید، از همان بخش با ما در میان بگذارید.