تعریف بازار فرابورس چیست؟

تا قبل از فرابورس تنها سهام شرکت‌هایی امکان معامله در بازار سرمایه را داشتند که در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته می‌شد و اگر شرکتی نمی‌‌توانست شرایط پذیرش در بورس را اتخاذ کند، امکان عرضه سهام خود را نداشت. استقبال عمده شرکت‌ها برای حضور در بازار سرمایه فرایندی را پدید آورد که فرابورس ایجاد شود. شرایط پذیرش در فرابورس بسیار ساده‌ است و شرکت‌ها به راحتی می‌توانند در این نهاد پذیرش شوند تا سرمایه‌گذاران در فرابورس نیز به معامله سهام بپردازند. اگر سوال شما این است که فرابورس چیست؟ با ما همراه باشید تا در ادامه این مبحث به بررسی فرابورس بپردازیم و مزایای پذیرش شرکت‌ها در فرابورس را برای شما شرح دهیم.

فرابورس چیست؟

بازار فرابورس دومین بازار سرمایه کشور است که در سال 1387 با مجوز شورای عالی بورس شکل گرفت و با ساختار و سازوکاری مشابه بورس اما با شرایط پذیرش ساده‌تر شرکت‌ها شروع به فعالیت کرد. در تعریف، بازار فرابورس (Over The Counter)  بازاری است که در آن سهام شرکت‌هایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند به صورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله می‌شوند.

همچنین سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات فرابورس دارد اما با این حال قوانینی برای جلوگیری از کلاهبرداری‌ها در این بازار حکمفرما است تا معامله شرکت‌هایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام شود.

در حقیقت بازار فرابورس بازاری منعطف و در عین حال تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار است. معامله در فرابورس نیز مانند بورس با مکانیزم عرضه و تقاضا و به صورت معامله برخط صورت می‌گیرد. روزانه تعداد قابل توجهی اوراق بدهی در فرابورس ایران معامله می‌شوند که آن را به یک بورس کامل تبدیل کرده است.

بازار فرابورس برای عرضه و انتقال اوراق بهادار، هفت بازار با نام‌های بازار یک، بازار دو، بازار سه (عرضه)، بازار ابزار نوین مالی، بازار پایه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط دارد که در این میان، بازار یک، دو، سوم و پایه از دیگر بازارهای فرابورس رایج‌تر‌ هستند.

همچنین برای معامله در فرابورس همانند بورس باید در ابتدا در یک کارگزاری ثبت نام و کد بورسی دریافت کنید تا پس از آن در هر کجای دنیا که باشید با اتصال به شبکه اینترنت، به خرید و فروش سهام شرکت‌های فرابورسی بپردازید. اما مطلب دیگری که در ادامه به آن می‌پردازیم این است که تفاوت بورس و فرابورس چیست؟

تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ 

گفتیم که سازوکار فرابورس مانند بورس است و فرابورس نیز مکانی برای خرید و فروش و معاملات سهام و سایر اوراق بهادار است که این معاملات بر اساس فرآیند عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

اما نکته قابل ذکر این است که پذیرش شرکت‌ها در فرابورس راحت‌تر است و قوانین سخت‌گیرانه کمتری برای نمادهای پذیرفته شده در تابلوهای فرابورس وجود دارد. تفاوت دیگر این است که ریسک سرمایه‌گذاری در نمادهای حاضر در فرابورس بیشتر از نمادهای حاضر در بورس است.

چرا که سطح نظارت در فرابورس نسبت به بورس کمتر است و در طول یک سال مالی شرکت‌های بورسی برای شفافیت بیشتر موظفند تعداد گزارش‌های بیشتری را منتشر کنند. و دلیل این که در بازار فرابورس شفافیت کمتری وجود دارد در نتیجه ریسک سرمایه‌گذاری در آن بیشتر است.

می‌توان مهمترین وظیفه فرابورس ایران را ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی به منظور تامین مالی از طریق بازار سرمایه دانست و به همین دلیل است که فرآیند پذیرش شرکت‌ها و شرایط احراز آن‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن امکان‌پذیر است.

انواع بازارها در فرابورس ایران

معاملات در فرابورس بسته به نوع آن در بازار اول، دوم، سوم و چهارم انجام می‌شوند که در ادامه به شرح کامل این بازارها خواهیم پرداخت.

• بازار اول فرابورس

در بازار اول فرابورس، سهام شرکت‌ها و همچنین واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری با نام پذیرش و معامله می‌شود. نوسان سهام در این بازار ۵ درصد بدون حجم مبنا در نظر گرفته شده است. شرکت‌هایی در بازار اول فرابورس امکان معامله را دارند که آخرین سرمایه ثبت شده آن‌ها حداقل یک میلیارد تومان باشد و حداقل یکسال از زمان بهره‌برداری آن‌ها گذشته و زیان انباشته نداشته باشند. همچنین اعضای هیات مدیره و مدیرعامل آن‌ها سابقه محکومیت قطعی کیفری یا تخلفاتی موثر طبق قوانین و مقررات حاکم بر بازار اوراق بهادار نداشته باشند.

• بازار دوم فرابورس

در بازار دوم فرابورس نیز سهام شرکت‌های سهام عام پذیرفته می‌شود اما شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس نسبت به بازار اول راحت‌تر و منعطف‌تر است. در حقیقت در این بازار سهام شرکت‌های زیان‌ده، تازه تاسیس، شرکت‌های سهامی خاص که قصد اجرای افزایش سرمایه و تبدیل به سهامی عام را دارند و شرکت‌های کوچک نیز پذیرفته می‌شود.

در این بازار لازم است آخرین سرمایه ثبت‌شده شرکت‌ها حداقل یک میلیارد ریال باشد و مشمول ماده ۱۴۱ لایحه قانونی اصلاح قیمتی قانون تجارت نباشند، حداقل 5 درصد از سهام ثبت‌شده آن شناور باشد و همچنین اعضای هیات مدیره و مدیرعامل شرکت سابقه محکومیت قطعی کیفری نداشته باشند.

• بازار سوم فرابورس ( بازار عرضه)

بازار سوم فرابورس که به بازار عرضه نیز معروف است بازاری برای عرضه تمامی معاملات عمده اوراق بهاداری است که امکان یا شرایط پذیرش در فرابورس را ندارند. در بازار عرضه فرابورس بلوک‌های سهام شرکت‌های سهامی اعم از عام، خاص، تعاونی و … همچنین سهام ناشی از افزایش سرمایه شرکت‌های سهامی عام، پذیره‌نویسی سهام و اوراق مشارکت، پذیره نویسی گواهی سپرده سرمایه‌گذاری بانک‌ها، املاک و مستغلات، امتیاز بهره‌برداری و حق ثبت اختراعات در قالب سهام شرکت‌های سهامی خاص نیز می‌توانند مورد معامله قرار بگیرند.

علاوه بر این موارد در بازار سوم فرابورس پذیره‌نویسی انواع اوراق بهادار از جمله پذیره‌نویسی شرکت‌های سهامی عام در شرف تاسیس نیز انجام می‌شود. برای عرضه فرآیند پذیرشی در کار نیست و این موضوع با انجام تشریفات اداری در فرابورس، امکان‌پذیر است.

• بازار چهارم فرابورس ( اوراق مشارکت)

در بازار چهارم فرابورس که به بازار اوراق مشارکت شناخته می‌شود انواع اوراق با درآمد تضمین‌شده از جمله اوراق مشارکت، گواهی سپرده بانکی و… پذیرش می‌شوند اما به شرط آن که حداقل سه ماه تا سر رسید آن‌ها باقی مانده باشد و بعد از پذیرش، معاملات دست دوم آن‌ها منحصرا از طریق فرابورس انجام شود. در واقع امکان صدور اوراق مشارکت شرکتی و اوراق مشارکت قابل تعویض سهام در این بازار امکان‌پذیر است.

مزایای پذیرش در فرابورس چیست؟ 

با ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه، چه بورس و چه فرابورس، بسیاری از مصرف‌کنندگان و خریدارن کالا با خدمات شرکت‌ها آشنا می‌شوند. علاوه بر این فرابورس مزایای متعددی برای شرکت‌های پذیرفته شده خود فراهم کرده است که در ادامه مهمترین آن‌ها را بیان می‌کنیم.

1. تامین مالی آسان و ارزان

مهمترین کارکرد بازار سرمایه جمع‌آوری پس‌اندازهای کوچک مردم و هدایت آن به سمت اجرای طرح‌های بزرگ اقتصادی است. در این راستا شرکت‌ها برای تامین منابع مالی خود و به جای روی آوردن به وام‌های بانکی، می‌توانند با شرایطی آسان‌تر از طریق بورس یا فرابورس اقدام کنند و با این کار در پیشبرد اهداف خود گامی موثر و مفید بردارند. در نتیجه مهمترین مزیت پذیرش شرکتی در بورس یا فرابورس همین مساله تامین مالی است.

2. معافیت مالیاتی

نکته حائز اهمیت بعدی این است که با پذیرش در فرابورس شرکت‌ها از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند می‌شوند. چرا که بر اساس قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به شرکت‌های پذیرش شده در فرابورس مزایای مالیاتی قابل توجهی داده خواهد شد. معافیت مالیاتی شرکت‌ها به این صورت است که 5 درصد از مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آن‌ها برای معامله در بازار فرابورس پذیرفته می‌شود از زمان پذیرش تا سالی که از فهرست شرکت‌های پذیرش شده در این بورس‌ها یا بازارها حذف نشده‌ است، با تایید سازمان بورس بخشیده می‌شود.

علاوه بر این معادل دو برابر معافیت مالیاتی برای سهام شرکت‌هایی که در بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته شده و در پایان دوره مالی حداقل 20 درصد سهام شناور آزاد دارند در نظر گرفته شده است.

موضوع مالیاتی دیگر این است که از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت‌ها، مالیات مقطوعی به اندازه نیم درصد ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد. در نتیجه از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام و مالیات بر ارزش افزوده خرید و فروش مطالبه نمی‌شود.

سخن آخر

در این مطلب به سوال فرابورس چیست؟ پاسخ دادیم و آن را دومین بازار سرمایه کشور و مکانی برای خرید و فروش و معاملات سهام و سایر اوراق بهادار نام بردیم. معاملات فرابورس در چهار بازار اول، دوم، بازار عرضه و بازار اوراق مشارکت انجام می‌شود که هرکدام شرایط خاص خود را برای پذیرش شرکت‌ها و انجام معاملات سهام دارند.