بازار پایه چیست؟

بازار سرمایه از دو بازار «بورس» و «فرابورس» تشکیل شده است. تمام سهم‌هایی که در بازار سرمایه معامله‌ می‌شوند، در یکی از این بازارها پذیرش شده‌اند. جایگاه سهم از نظر بازار برای معامله‌گر اهمیت چندانی ندارد، چرا که هدف سرمایه‌گذار فقط کسب سود از معاملات سهام در این بستر سرمایه‌گذاری است. شرکت‌های بورسی بر اساس وضعیت و عملکردی که دارند، در یکی از این بازارها پذیرش می‌شوند. شرکت‌هایی که شرایط عضویت در بازاربورس و فرابورس را ندارند، در بازار پایه بورس جای می‌گیرند. بازار پایه یکی از بسترهای سرمایه‌گذاری پر ریسک است که در این مقاله قصد داریم به صورت کامل به جزئیات این بازار بپردازیم. با ما همراه باشید.

بازار پایه چیست؟

همان‌طور که اشاره کردیم، شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس و بازار فرابورس را نداشته باشند، در بازار پایه قرار می‌گیرند. تقریبا اکثر شرکت‌ها قصد دارند که در بازار اصلی بورس پذیرش شوند اما نوع عملکرد و شفافیت مالی شرکت‌ها، تعیین کننده جایگاه آن‌ها در بازار سرمایه است. شرکت‌هایی که در بازار پایه پذیرش می‌شوند شرکت‌هایی هستند که شفافیت اطلاعاتی بسیار پایینی دارند و امکان خرید و فروش سهام این شرکت‌ها در بازار بورس و فرابورس وجود ندارد.
در یک تعریف ساده می‌توان گفت که بازار بورس به طور کلی از دو بازار اول و دوم تشکیل شده است (اگر هنوز در مورد تفاوت بازار اول و دوم بورس چیست؟ نمی دانید، وارد شوید). شرکت‌هایی که در بازار اول پذیرش شده و بعد از مدتی عملکرد و شفافیت مناسبی نداشته باشند به بازار دوم منتقل می‌شوند. در نقطه مقابل شرکت‌هایی که در بازار دوم هستند، به ازای عملکرد مناسب و شفافیت اطلاعات از روند امور شرکت، به بازار اول منتقل می‌شوند. حال اگر یک شرکت توانایی فعالیت در بازار اول و دوم را نداشته باشد، از بازار اخراج می‌شود.
بازار پایه دقیقا همان بازاری است که شرکت‌های اخراج شده از بازار بورس و فرابورس، در آن فعالیت می‌کنند. سهم‌های بازار پایه در گذشته در سه تابلو به نام‌های «الف»، «ب» و «ج» قرار می‌گرفتند. تابلو «الف» و «ج» هیچ دامنه نوسانی نداشتند و معامله در این بازار، ریسک بسیار زیادی داشت، تابلو «ب» هم دارای دامنه نوسان 10 درصدی بود. حتی روزهای معاملاتی تابلو «الف» و «ج» متفاوت بود و در روزهای خاصی در هفته، قابل معامله بودند در صورتی که نمادهای تابلو «ب» در طول هفته معامله می‌شدند.

بررسی قوانین جدید بازار پایه

در بخش قبلی به شرایط بازار پایه در گذشته اشاره کردیم، از سال 1398 برای اعمال شفاف‌ سازی بیشتر از شرکت‌های پذیرش شده در بازار پایه فرابورس، قوانین جدیدی اعمال شد. در گام اول بازار پایه به سه رنگ «زرد»، «نارنجی» و «قرمز» تقسیم‌بندی شد.

شرایط پذیرش نمادها در تابلو زرد بازار پایه

• مجموع روزهای تأخیر در ارائه اطلاعات، مطابق با «دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌ شده نزد سازمان بورس» بیش از ۲ مرتبه نباشد.
• عدم ارائه صورت‌های مالی، مطابق با «دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بورس» بیش از ۲ مرتبه نباشد.
• در آخر هم حداقل یک صورت مالی حسابرسی شده، ارائه کرده باشند.

شرایط پذیرش نمادها در تابلو نارنجی بازار پایه

• شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در تابلو زرد یا قرمز را نداشته باشند در تابلو نارنجی پذیرش خواهند شد.
• ارائه نظر بازرس قانونی و حسابرس مستقل در رابطه ‌با صورت‌های مالی اصلی یا تلفیقی شرکت، «عدم اظهارنظر» یا «مردود» باشد.

شرایط پذیرش نمادها در تابلو قرمز بازار پایه

• مراجع قضایی رای قطعی از ورشکستگی شرکت را داده باشند.
• مجمع عمومی فوق‌العاده یا مراجع قضایی برای انحلال شرکت، رای داده باشند.
• حداقل در سه سال متوالی، شرکت در دوره سررسید، صورت مالی حسابرسی شده خود را منتشر نکرده باشد.
نکته: لیست نمادهای پذیرش شده در تابلوهای مختلف بازار پایه را می‌توانید از طریق سایت فرابورس، فیلتر و مشاهده کنید.

شرایط معامله در تابلوهای رنگی بازار پایه چگونه است؟

همان‌طور که اشاره کردیم، از سال 1398 قوانین انجام معاملات در بازار پایه تغییر کرد و به دنبال آن، دامنه نوسان در تابلوهای رنگی نیز به ترتیب زیر دستخوش تغییرات شد:
تابلو زرد: در طول هفته دامنه نوسان انجام معاملات ۳% است.
تابلو نارنجی: در طول هفته دامنه نوسان انجام معاملات ۲% است.
تابلو قرمز: در طول هفته دامنه نوسان انجام معاملات ۱% است.

نکته1: اگر هر یک از سهم‌های بازار پایه 3 روز متوالی در وضعیت صف خرید یا صف فروش قرار بگیرند، در جلسه معاملاتی بعد دامنه نوسان تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب 5، 4 و 2 درصد خواهد بود.
نکته2: معامله‌گرانی که از وام و بسته‌های اعتباری استفاده می‌کنند، نمی‌توانند دارایی بازار پایه را به عنوان ارزش تضمین در نظر بگیرند.
نکته3: صندوق‌های سرمایه‌گذاریETF و مختلط می‌توانند حداکثر 10 درصد از دارایی‌های خود را در بازار پایه سرمایه‌گذاری کنند.
نکته4: مبنای نوسان اعلام‌شده قیمت پایانی روز دوشنبه هر هفته است؛ یعنی تابلوها در طول هفته دامنه نوسان یکسانی خواهند داشت. بر این اساس:
• سهم الف در بازار «پایه زرد»، حداکثر ۱۵% نوسان در هفته خواهد داشت.
• سهم الف در بازار «پایه نارنجی»، حداکثر ۱0% نوسان در هفته خواهد داشت.
• سهم الف در بازار «پایه قرمز»، حداکثر ۵% نوسان در هفته خواهد داشت.

مزایای طرح: سفته‌بازان انعطاف کمتری در بازار پایه خواهند داشت و معاملات در این بستر دچار هیجانات شدید نمی‌شود.
معایب طرح: امکان تبانی معامله‌گران برای تشکیل صف خرید یا صف فروش در این بستر زیاد است.

جزئیات پذیرش نمادها در تابلوهای رنگی بازار پایه بورس

طبق اطلاعاتی که سازمان بورس در سال1398 منتشر کرد، 125 شرکت به بازار پایه زرد منتقل می‌شوند که این شرکت‌ها روزانه تا 3 درصد بازه نوسان قیمت خواهند داشت. در ادامه 42 شرکت در بازار پایه نارنجی و 14 شرکت در بازار پایه قرمز جای می‌گیرند. دقت داشته باشید که این ارقام برای وضعیت جدید بازار پایه در سال 1398 بوده است و تعداد آن در تا به حال تغییر پیدا کرده است. در بخش‌های قبلی اشاره کردیم که برای مشاهده لیست شرکت‌های پذیرش شده در تابلوهای رنگی بازار پایه، می‌توانید به سایت فرابورس مراجعه کنید.

آیا شرکت‌ها امکان خروج و ترفیع از بازار پایه را دارند؟

بله، شرکت‌های بورسی به دلیل عدم شفافیت اطلاعات و عملکرد ضعیف‌شان، از بازار بورس و فرابورس اخراج شده و به بازار پایه منتقل می‌شوند. شرکت‌هایی که در بازار پایه فعالیت می‌کنند، اگر پیشرفتی در عملکرد و شفافیت اطلاعات آن‌ها مشاهده شود، طبق ضوابطی که سازمان بورس در نظر گرفته است، از بازار پایه بورس خارج شده و به بازار فرابورس منتقل می‌شوند. به این ترتیب خرید و فروش سهام این شرکت‌ها در بازار فرابورس جزو معاملات پر ریسک محسوب نخواهد شد.

کلام آخر

بازار بورس به صورت کلی از دو بخش بازار اول و بازار دوم تشکیل شده است. شرکت‌های بورسی بنا به عملکرد و شفافیت اطلاعاتشان در این بازارها تقسیم‌بندی می‌شوند. در این میان بعضی از شرکت‌ها عملکرد مناسبی ندارند و علاوه بر این هیچگونه شفافیتی در اطلاعات آن‌ها نیست، در ادامه این شرکت‌ها از بازار اول و دوم اخراج شده و در بازار پایه بورس جای می‌گیرند. بازار پایه یک بستر برای شرکت‌های بورسی است که از بازار بورس و فرابورس اخراج شده‌اند. با مطالعه این مقاله متوجه خواهید شد که بازار پایه در حال حاضر دارای سه تابلو رنگی زرد، نارنجی و قرمز است. نمادهای بازار پایه طبق ضوابطی که سازمان بورس مشخص کرده است، در این تابلوهای رنگی تقسیم‌بندی می‌شوند.