صکوک چیست؟
صکوک در واقع جمع کلمه عربی (صک)، به معنای سند و ترجمه لغت انگلیسی چک (Cheque) است. اوراق صکوک یکی از ابزار‌های تامین مالی در کشور‌های اسلامی است که بر اساس اصول مورد تایید اسلام بنا شده است. به طور کلی این اوراق به مالکیت مشاع در یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آن‌ها دلالت دارند. در این مقاله به بررسی اوراق صکوک و مزایا و ویژگی‌های آن‌ها خواهیم پرداخت پس لطفا با ما همراه باشید.
اوراق صکوک چیست؟
به دلیل اینکه اوراق قرضه همراه با سود ثابتی هستند، از دیدگاه اسلام به نوعی ربا محسوب‌شده و مورد قبول نیستند. از این رو در کشور‌های اسلامی، برای تامین مالی طرح‌های فیزیکی از انتشار اوراق مشارکت استفاده می‌شود. در زمان‌هایی که تامین مالی به منظور خرید دارایی یا تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی باشد، به جای اوراق مشارکت از صکوک استفاده می‌شود. صکوک یکی از ابزار‌های تامین مالی است که بر اساس قوانین اسلام فعالیت می‌کند و در واقع اوراق بهاداری است با پشتوانه مالی، که خود به تنهایی دارای ارزش بوده و بر اساس فعالیت‌های سفته‌بازی که بدون خلق کار و ارزش شکل می‌گیرند، امکان فعالیت و کسب سود ندارد.
انواع صکوک
1- اوراق صکوک قرض‌الحسنه
این اوراق بهادار بر پایه استقراض بدون بهره منتشر می‌شوند. در واقع ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی اوراق از دارندگان آن قرض‌کرده و به همین اندازه به آن‌ها بدهکار است و در تاریخ سررسید، باید بدهی خود به سرمایه‌گذاران را پرداخت کند.
2- اوراق صکوک وقفی
این اوراق دارای نام و قیمت اسمی مشخص هستند و برای بازه زمانی خاصی و افرادی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در امور عام‌المنفعه هستند، منتشر می‌شوند.
3- اوراق صکوک اجاره
این نوع از اوراق بهادار بر اساس عقد اجاره منتشر می‌شوند و در واقع دارندگان این اوراق، مالکیت مشاع دارایی مورد اجاره که مبنای انتشار این اوراق است را دارند و به عنوان مثال می‌توان از صکوک اجاره مخابرات یاد کرد.
4- اوراق صکوک مرابحه
دارندگان این اوراق نیز مالکیت مشاع یک دارایی مالی را در اختیار دارند که بر اساس قرارداد مرابحه منتشر‌شده و در کنار بازدهی ثابت، امکان معامله در بازار ثانویه را نیز دارند.
5- اوراق صکوک سلف
این اوراق در زمانی انتشار داده می‌شوند که هدف، تولید کالای معینی باشد. به طور کلی با انتشار این اوراق، بانی به تامین منابع مالی خود می‌پردازد و در واقع، دارندگان این اوراق اقدام به پیش‌خرید کالای مورد نظر کرده‌اند و اوراق سلف به نوعی متضاد کارکرد نسیه هستند.
6- اوراق صکوک منفعت
دارندگان این اوراق در واقع مالک میزان مشخصی از خدمات یا منافع حاصل از یک دارایی بادوام هستند و در ازای مبلغ مشخصی قابلیت انتقال خواهند داشت.
7- اوراق صکوک استصناع
در این نوع از اوراق هدف از انتشار، جمع‌آوری سرمایه لازم برای ساخت یک کالا است که مالکیت آن مختص دارنده صکوک است.
8- اوراق صکوک جعاله
این اوراق دلالت بر مالکیت مشاع خدمتی دارند و طبق قرارداد جعاله، تعهد برای انجام و تحویل آن خدمت وجود دارد و در نتیجه این قرارداد می‌تواند به نوعی امتیازی مالی یا یک دارایی فیزیکی باشد.
9- اوراق صکوک رهنی
هدف از انتشار این اوراق، خرید مطالبات رهنی است و مقصود مطالبات بلند‌مدت اشخاص حقوقی است که در پی قرارداد‌های مبادله‌ای مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به جز سلف به وجود آمده است.
10- اوراق صکوک خرید دین
این اوراق با نام بوده و برای خرید مطالبات بلند‌مدت اشخاص حقوقی به جز مطالبات ناشی از سلف منتشر می‌شوند. در این نوع از صکوک، مطالبات بلند‌مدت ریالی اشخاص حقوقی از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از قرارداد‌های مبادله‌ای مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به جز سلف مد‌نظر است.
11- اوراق صکوک مشارکت
اوراق مشارکت بیان‌گر مالکیت صاحبان آن از بخشی از یک دارایی حقیقی است و تغییرات قیمتی آن‌ها تا سررسید اوراق، بر عهده صاحبان آن است و عموما دولت و شرکت‌های تعاونی دولتی و خصوصی اقدام به انتشار این اوراق می‌کنند.
12- اوراق صکوک مضاربه
ماهیت این اوراق نیز بر مبنای جمع‌آوری سرمایه برای انجام فعالیت‌های اقتصادی یا بازرگانی بانی است و در بازه‌های زمانی مشخص یا سررسید اوراق، سود حاصل از این فعالیت‌ها بر اساس نسبت‌های مشخص و از پیش‌تعیین‌شده، میان بانی و مالکان این اوراق تقسیم می‌شود.
13- اوراق صکوک مزارعه
این اوراق بیان‌گر مالکیت مشاع صاحبان آن بر زمین زراعی یا دیگر تولیدات زراعی از پیش‌تعیین‌شده است که بر اساس قرارداد مزارعه و برای کشت و زرع، در اختیار منتشر‌کننده اوراق قرار می‌گیرد.
14- اوراق صکوک مساقات
اوراق مساقات برای امر باغ‌داری به عامل انتشار تخصیص داده می‌شوند و نشان‌گر مالکیت مشاع دارندگان اوراق بر باغ یا باغ‌های دارای محصول و منافع حاصل از آن است.
مزایای صکوک
در کنار ایجا ارتباط بین دو بازار پول و سرمایه که مهم‌ترین مزیت صکوک است، در ادامه به بیان مزایای دیگر آن خواهیم پرداخت:
- افزایش نقدینگی بانی به واسطه تامین مالی از طریق صکوک
- جایگزینی وجوه نقد به جای دارایی‌های غیر نقد یا دارای نقدینگی کم در ترازنامه
- امکان استفاده بانی از دارایی‌های جدا‌شده از شرکت
- انتشار صکوک با پشتوانه دارایی و در نتیجه داشتن ریسک و هزینه تامین مالی کمتر
- توسعه بازار سرمایه به دلیل تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار
- نقد‌شوندگی بیشتر این اوراق در صورت وجود بازار داد و ستد ثانویه
ریسک‌های اوراق صکوک
- ریسک از بین رفتن دارایی‌ها
- ریسک نرخ سود
- ریسک کاهش قیمت دارایی
نهاد‌های مالی لازم برای انتشار صکوک
1- بانی:
شخص حقوقی که به منظور تامین مالی منابع مورد نیاز خود، اقدام به انتشار اوراق صکوک می‌کند.
2- واسط:
موسسه مالی که وظیفه انتشار و فروش اوراق را برعهده دارد.
3- امین:
شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه با مجوز سازمان بورس تاسیس شده و برای حفظ منافع صاحبان اوراق بر کلیه روند عملیاتی از قبیل نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگه‌داری حساب‌ها و صورت‌های مالی صکوک نظارت دارد.
4- ضامن:
به انتخاب بانی و تایید سازمان بورس نیاز دارد و وظیفه او نظارت بر کل فرآیند انتشار و فروش صکوک است و از بین بانک‌ها یا موسسات مالی دارای مجوز، شرکت‌های تامین سرمایه، موسسات دولتی و … انتخاب می‌شود.
تفاوت صکوک و اوراق قرضه در بازار‌های مالی
- صکوک دلالت بر مالکیت یک دارایی مشخص دارد در حالی‌‌که اوراق قرضه دلالت بر تعهد بدهی دارند و در واقع ارتباط بین وام‌دهنده و وام‌گیرنده را مشخص می‌کنند و به دلیل داشتن سود ثابت، ربا محسوب می‌شوند.
- دارایی مبنای انتشار اوراق صکوک باید مجاز باشد اما اوراق قرضه، دارایی‌های خلاف قوانین اسلامی را نیز می‌توانند پشتوانه اوراق قرار دهند.
- اعتبار اوراق قرضه متناسب با میزان اعتبار ناشر آن است اما صکوک به اعتبار ناشر بستگی ندارد و بر اساس ارزش دارایی پشتوانه اوراق، اعتبار‌سنجی می‌شود.
- فروش صکوک در بازار ثانویه، در واقع فروش مالکیت یک دارایی است اما در مورد اوراق قرضه، در واقع فروش یک بدهی است.
- امکان افزایش اصل دارایی و ارزش اوراق صکوک وجود دارد اما اوراق قرضه این‌گونه نیستند.
کلام آخر
به دلیل اینکه اوراق قرضه همراه با سود ثابتی هستند، از دیدگاه اسلام به نوعی ربا محسوب‌شده و مورد قبول نیستند. از این رو در کشور‌های اسلامی، برای تامین مالی طرح‌های فیزیکی، از انتشار اوراق مشارکت استفاده می‌شود. در زمان‌هایی که تامین مالی به منظور خرید دارایی یا تامین نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی باشد، به جای اوراق مشارکت از صکوک استفاده می‌شود. صکوک یکی از ابزار‌های تامین مالی است که بر اساس قوانین اسلام فعالیت می‌کند و در واقع اوراق بهاداری است با پشتوانه مالی، که خود به تنهایی دارای ارزش بوده و بر اساس فعالیت‌های سفته‌بازی که بدون خلق کار و ارزش شکل می‌گیرند، امکان فعالیت و کسب سود ندارد. اوراق صکوک شامل انواع گوناگونی از قبیل صکوک قرض‌الحسنه، مساقات، مزارعه، جعاله، استصناع، اجاره و … است و در واقع به مالکیت مشاع یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آن‌ها دلالت دارد. بانی، ضامن، امین و واسط، از ارکان لازم برای انتشار این اوراق بوده و مزایایی چون افزایش نقدینگی بانی، جایگزینی دارایی‌های نقد به جای غیر نقد، توسعه بازار سرمایه و … دارند.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)