بورس کالا چیست و چگونه وارد آن شویم؟
بازار سرمایه از چهار بازار اصلی تشکیل شده است که عبارتند از بازار بورس، فرا بورس، کالا و بورس انرژی. در بورس کالا، همان طور که از نامش می‌توان فهمید کالاهای معینی مورد معامله قرار می‌گیرند. تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌دانند که بورس کالا مکان مطمئنی برای خرید مواد اولیه، دریافت اطلاعات موثق در مورد روند قیمتی کالاها و در نهایت سود تضمین شده است. در ادامه بورس کالا را معرفی می‌کنیم و به چگونگی معامله در این بازار و مزایا و معایب آن می‌پردازیم.
بورس کالا چیست؟
در بازار منسجمی که عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه می‌کنند و بعد از بررسی‌های کارشناسان، کالای مورد نظر قیمت‌گذاری می‌شود و به خریداران عرضه می‌شود بورس کالا می‌گویند. در واقع در بورس کالا نیز مشابه بورس اوراق بهادار، معامله و داد و ستد انجام می‌شود. با این تفاوت که در بورس کالا، کالاهای خام و فرآوری نشده مانند گندم، برنج، پنبه، فلزات و… خرید و فروش می‌شوند.
راه‌اندازی بازاری چون بورس کالا دلایل متعددی دارد اما شاید بتوان گفت وجود معایب و مشکلات بازار سنتی، شفاف نبودن کشف قیمت در آن بازارها، نبود تضمین‌های لازم برای معامله‌گران، غیرقابل‌پیش‌بینی بودن قیمت‌های آینده، امکان کلاه‌برداری و نبود آمار و اطلاعات دقیق و… از دلایلی بود که پیشنهاد راه‌اندازی بورس کالا مطرح شود.
در بورس کالای ایران، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ و پس از آن بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند. در سال ۱۳۸۵ بورس فلزات و کالای کشاورزی در هم آمیخته شدند و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ شرکت بورس کالای فعلی کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد. در حال حاضر این شرکت شامل «مجمع عمومی»، «هیئت مدیره»، «مدیرعامل»، «بازرس یا حسابرس» است.
در بازار بورس جهان نیز وجود بورس کالا از قرن ۱۹ احساس شد و در پی آن برای رفع مشکلات و موانع در امر داد و ستد، بورس کالا راه‌اندازی شد تا به وسیله آن معاملات در یک نظام سازمان یافته، در بازارهای جهانی صورت بگیرد. در حال حاضر صدها بورس کالایی در سراسر جهان در حال فعالیت هستند که از نمونه آن‌ها می‌توان به بورس معروف و تجاری شیکاگو(CME) ، بورس فلزات لندن(LME) ، بورس کالای نیویورک(NYMEX) و بورس کالای توکیو (TOCOM) اشاره کرد.
چه کسانی در بورس کالا داد و ستد می‌کنند؟
فعالان بورس کالا معمولاً به دو دسته تقسیم بندی می‌شوند. گروه اول افرادی هستند که می‌خواهند نوسان قیمت‌ها به آن‌ها ضرر وارد نکند و از نوسانات کاذب قیمتی ایمن باشند. مانند تولیدکنندگان کالا و مصرف‌کنندگان عمده.
گروه دوم نقطه مقابل گروه اول هستند، یعنی افرادی که از نوسانات قیمت به نفع خود استفاده می‌کنند تا سود خود را بالاتر ببرند. در بورس کالا به این دسته از افراد سوداگران گفته می‌شود.
گروه دیگری نیز هستند که با نام بازرگانان مواد اولیه از آن‌ها نام برده می‌شود. یکی از ویژگی‌های بورس کالا حضور نهادهای ناظر بر این بازار است که با نظارت بر معاملات و قوانین آن از حقوق تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و بازرگانان حمایت می‌کنند.
چه بازارهایی در بورس کالا وجود دارد؟
چهار بازار که زیر مجموعه اصلی در بورس کالا هستند عبارتند از: بازارهای فرعی، مشتقه، مالی و فیزیکی. هر کدام از این بازارها زیرمجموعه‌های کوچکتری دارند. به عنوان مثال محصولات شیمیایی و پتروشیمی، محصولات صنعتی، معدنی و کشاورزی زیرمجموعه بازار فیزیکی قرار می‌گیرند و مهمترین و اصلی‌ترین بخش فعالیت بورس کالا را شکل می‌دهند.
1. بازار فیزیکی:
در بازار فیزیکی عرضه‌کنندگان صنایع بالادستی و پایین دستی و مواد خامی چون محصولات پالایشگاهی، کشاورزی و فلزی، این محصولات را عرضه کرده تا مردم و تولیدکنندگان، کالای مورد نظر خود را خریداری کنند. در واقع با این کار مردم با ساز و کار نظام یافته‌تر و پیشرفته‌تر از بازارهای سنتی، کالاهای فیزیکی مورد نظرشان را خرید و فروش کنند.
2. بازار فرعی:
این بازار تفاوت شایان ذکری با بازار فیزیکی ندارد و تنها تفاوت آن این است که کالاهای کشاورزی، صنعتی، فلزی، معدنی، شیمیایی، پلیمر، اموال غیر منقول و ضایعات و مستعملات در زیر گروه بازار فرعی جای دارند. در واقع برای پذیرش افراد بیشتر و طیف وسیع‌تری از کسانی که می‌خواهند در بازار کالا فعالیت کنند این بازار به وجود آمد تا این گروه نیز با قوانین ساده‌تری در خصوص پذیرش کالا، وارد بازار بورس شوند.
3. بازار مشتقه:
با توجه به نیازهای بازار و ماهیت خاص بعضی از کالاها بازار مشتقه به وجود آمد. جدیدترین بازاری که در بورس کالا تشکیل شده است بازار مشتقه است تا در آن با کمک اوراق مشتقه، طیف جدیدی از سرمایه‌گذران وارد بازار شوند. اوراق مشتقه بورس کالا شامل «قراردادهای آتی» و «قراردادهای اختیار معامله» هستند. در این روش در ابتدا یک دارایی ( مانند زعفران، پسته و زیره، فراورده‌های نفتی، انواع فلزات و سکه و…) به عنوان یک دارایی پایه انتخاب می‌شوند و قراردادها روی آن منتشر و تعریف می‌شوند. بازار مشتقه مزایای بسیاری دارد از جمله پوشش دادن ریسک، امکان خرید و فروش استقراضی دارایی‌ها و… .
4. بازار بورس مالی:
سه زیرمجموعه اصلی بازار بورس مالی «سلف موازی استاندارد»، «گواهی سپرده کالایی» و «صندو‌ق‌های کالایی» هستند. از ویژگی‌های این بازار جذب افرادی است که نمی‌دانند سرمایه‌های سرگردان خود را در کجا سرمایه‌گذاری کنند. این سرمایه‌ها می‌توانند برای تأمین مالی شرکت‌ها به کار روند.
اهداف بورس کالا چیست؟
• تشکیل بازاری منسجم و قانونمند جهت ساده‌تر شدن معاملات و داد و ستد نقدی و آتی کالا
• شفاف‌سازی قیمتی و کشف قیمت‌ها به صورتی که جنبه رقابتی ایجاد کند.
• سامان‌دهی برخی بازارها مانند بازار کالاهای خاصی چون محصولات فلزی، کشاورزی، انرژی و پتروشیمی
• از میان برداشتن واسطه بین فروشنده و خریدار و حذف واسطه‌گری در معاملات
• کاهش ریسک معامله در نوسانات شدید بازار و امکان انتقال ریسک
• قابل پیش‌بینی بودن حدودی قیمت‌های آینده
• از بین بردن امکان کلاه‌برداری با وجود بودن آمار و اطلاعات دقیق
• انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب
مزایای بورس کالا
- در بورس کالا اطمینان در بین طرفین معامله وجود دارد زیرا این معامله دقیقا تحت نظارت سازمان انجام می‌شود.
- پرداخت وجه در این بازار به صورت کاملا سازمان یافته صورت می‌گیرد و در نتیجه ریسک نکول و کالای معیوب وجود ندارد.
اس کشف نرخ از دیگر مزایای بورس است. نرخ عادلانه بر اساس میزان عرضه و تقاضا به دست می‌آید که این شفافیت قیمتی هم به نفع خریدار و هم فروشنده است. - شفافیت در اعمال قوانین نیز وجود دارد زیرا معاملات تحت نظارت ناظرین بازار صورت می‌پذیرد و هرگونه تخلف در آن منجر به اخراج و یا پرداخت خسارت طرف فرد متخلف می‌شود.
- در بازار بورس کالا نمی‌توان به طور صوری خرید و فروش کرد، زیرا همان طور که گفتیم تمامی معاملات شفاف هستند و زیر ذره‌بین مقامات دولتی و سهامداران.
- خریدار یا فروشنده در صورتی که تعهدات خود را انجام ندهد مجبور به پرداخت خسارت و جبران ضرر است. جبران خسارت از طریق اتاق پایاپای و از محل تضامین عرضه کننده یا خریدار یا کارگزاران صورت می‌پذیرد.
- در معاملات بورس کالا دریافت وام از بانک‌ها آسان‌تر انجام می‌شود. بانک‌ها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاری‌ها با شرایط ساده‌تری به خریداران وام می‌دهند.
- در این بازار، نیازی به تبلیغ برای کالای فروشندگان نیست. زیرا که این وظیفه بر عهده بورس کالا است و محصولات فروشندگان را به صورت رایگان به خریداران خارجی و داخلی معرفی می‌کند.
- معامله در بازار بورس کالا گامی به سوی دنیای مکانیزه و پیشرفته معاملات است.
- با توجه به قیمت معاملاتی که انجام می‌شود، می‌توانیم وضعیت و روند اقتصادی کشور را تحلیل و بررسی کنیم تا بهترین نتیجه را به دست آوریم.
محدودیت‌های بورس کالا
از محدودیت‌های بورس کالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حجم خرید نباید از میزان معینی کمتر باشد.
- برخی کالاها به صورت گروهی در سبد خرید عرضه می‌شوند و این موضوع یعنی سلب حق انتخاب از خریدار.
- کسانی که به دنبال فرار از مالیات هستند در این بازار مایوس می‌شوند و امکان فرار مالیاتی در این بازار وجود ندارد.
- عرضه‌ها بایست به‌صورت دائم انجام شود در غیر این صورت و در صورت ایجاد وقفه در آن، عرضه‌کننده از بورس کالا اخراج می‌شود.
سخن آخر
در این مقاله یک تعریف کلی و جامع از بازار بورس کالا در ایران ارائه کردیم. اهداف و معایب آن را برشمردیم و همچنین انواع فرآیند معاملات در آن را مرور کردیم. به طور خلاصه می‌توان گفت بازار بورس کالا به منظور برطرف کردن نقطه ضعف‌ها و کمبود‌های بازار سنتی راه‌اندازی شد و هدف آن توسعه دادن به مبادلات کالایی است. قانونمندبودن و شفافیت این بازار باعث شده است که مرجع قیمتی خوبی باشد و همه فعالان بازار به آن اعتماد کنند و منتظر کشف نرخ در این بازار شوند و معمولا بازارهای موازی با بورس کالا بعد از این کشف نرخ، قیمت‌های خود را اعلام می‌کنند.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)